Anadil sağlıklı ve kompleksiz her bireyin atasından alacaklı çocuklarına ise aktarmakla borçlu olduğu bir temel hak ve hürriyettir.
Yaşam hakkı,düşünce ve ifade hürriyeti, din ve vijdan özgürlüğü gibi kişinin devredemediği , vazgeçemediği sert çekirdekli haklara temel hak ve hürriyetler denir. Anadil de kişinin maddi ve manevi varlığının temeli olduğu için temel hak ve hürriyet kapsamındadır ve anayasal koruma statüsünde olmalıdır.
Ülkemizde YÖK’ün deyimiyle yaşayan diller şeklinde kategorize edilen Arapça, Kürtçe, Çerkezce vs diller vardır. Bu dillerin varlıklarının korunumu yazı dilleriyle bilinmelerine bağlıdır. Nesilden nesile ağızdan ağza gelen sözlü emanet eski nesillerin duyarsızlıkları, evlatlarının daha iyi ve şivesiz konuşmalarını istemeleri, gelecek kaygısı ; yeni nesillerin de internet çağında facebook, twitter,knight on line gibi yüksek meşguliyetleri ve bitmeyen sınavların baskısıyla kaybolma tehlikesiyle karşı karşıyadır.Bir dilin korunumu bir kültürün insanlığın bir mirasının korunumudur. Bu koruma o dilin yazı diliyle öğrenilmesinden geçer.Çünkü yazı hem dilin öğrenimini sağlar hem de dili standardize ettiğinden yozlaşmadan kendine yabancı sözcüklerden anlam kaymalarından korur.
Yazı dili bilinen bir Arapçaya ‘menit gereş’i yazamazsın. ‘İşkifek ‘ e ‘sağol’ da diyemezsin. ‘ıtfedal buyur geç’ de olmaz. ‘temmiz heniyi’ ye harfler izin vermez! ‘ebuket sayyer savunma keysi iktir’ maşaallah sana. ‘Ma çalış le matemetik vü geometri de!..zor . Yazısı olan bir dilde 2 kmde bir lehçe de değişmez. Bahır behir, çeyi şoyi çekişmesi de yaşanmazdı o zaman.
Siirt Arapçasında da durum trajikomik. burda da Arapça ;Kürtçe Farsça sözcüklerle kaynamış ve nevi şahsına münhasır bir hale gelmiştir. Nasılsın Eşi mint olmuş. Nereye gidiyorsun esebtü itruh ‘tür . Cibilne fefi şeyi şiy denir ,üç çay getir derken. Araba harabe,araba bozuk demekken; piroziy kunduretuk, kunderetkiy ayakkabın hayırlı olsundur.
Botan Kürtçesi kapalı havzanın etkisiyle daha saf bir dil olduğu iddiası olsa da karma bir yapıdadır. Çitki başi inşallah? Ne yapıyorsun iyisindir inşallah . Te fehim kir ? Anladın mı? Çi dı şuğuliy? Ne yapıyorsun? Ez memure bı tapu. Tapuda memurum. Fehim, şuğıl, memur kelimeleri ortak kelimelerden. Memur kelimesi ünlü uyumuna uymadığından Türkçe değildir. Şuğıl, fehim de Arapçadır. Hatta ‘m’ harfiyle başlayan Türkçe bir kelime yoktur. Öz Türkçe sözlüklerde m harfi yoktur. M harfi kelime çekimlerinden mefulü sembolize ettiğinden çoğunlukla Arapçadır. İsim, fiil katele; fail katil; meful maktül. İsim ketebe ; fail katip; meful mektub gibi..M ile başlayan makam, mülkiyet, mücadele, maliyet,..gibi kelimeler Türkçede de kabul görmüş artık ortak kelime haline gelmişlerdir.
İki dillilik dezavantaj değildir. İki dili bilen hayata daha geniş bir ufuktan bakabilir. Dil zenginliği bireyin algısını zenginleştirir. Dil bilmek sadece kültürel değil hayat mücadelesinde de aranılan bir özellik olduğundan yaşamsal bir gerekliliktir de. İyi Arapça bilen ticaret, sanayi, eğitim ,din gibi alanlarda bir adım öndedir. Bugün Arapça 22 ülkede konuşulan Birleşmiş Milletlerin resmi beş dilinden biridir.
İki dili bilen biri her dili kendi kurallarına riayet ederek konuşmaya çalışmalıdır. Bir dili iyi bilen diğer dil için de aynı hassasiyeti taşır.İyi Türkçe konuşan İyi Arapça konuşmaya da yatkındır. Elde bir dili doğru düzgün konuşmasını sağlayan tecrübesi vardır.Psikolojide mi pedagojide mi olan pozitif korelasyon var diyelim bu ilişkide. Ama her iki dili yarım yamalak konuşan iki dilde de duygu ve düşüncelerini düzgün aktaramadığından karmaşaya neden olur.Arapça konuşmamak Türkçeyi iyi bilmeyi sağlamaz. Aksine iyileri çoğaltmakla dillerin, kültürlerin ve insanların kaynaşması toplumsalllaşması sağlanır.’Şivesi bozulmasın diye cici kızına Arapça öğretmeyen kadına ; o kızın karakteri, nesilden nesile olan kültür varlığının da korunması gerektiğini kim anlatacak? Münevver -ki onlar bu kelimeye soğukturlar- aydın 68 kuşağı mı ;yoksa çok yönlü prezantıbıl dynamic 2000 kuşağı mı?
Anadiliyle konuşmanın yasaklandığı günlerden yerel dil ve lehçelerde yayınların yapıldığı, kitap dergi gazetelerin basıldığı bir zamana gelindi. Kürtçe ,Arnavutça, Boşnakça seçmeli ders statüsüne alınarak okullarda okutulacak. Kürtçe yüksek lisans eğitimi birkaç üniversitede verilmeye başlandı.Uzun mücadelelerden sonra anadilde savunma hakkı da mevzuata giriyor.Bu kanuni haklardan yararlanmak isteyenler kendileri veya çocuklarına artık dil eğitimi verilmesini de isteyebilecekler.
Dedenden kalan tarla için gösterdiğin hassasiyetin yüzde birini dedenin diline de göstermelisin. Tarla miras da dil teferruat mı oğul? Maddi mirasa gelince mirasın kabulü ,manevi mirasa ise reddi miras doğru mu? Ekbere hizin fid-dünya te kün zelmi bile işruş!Dünyada en büyük hüzün köksüzlüktür! İlel lika..Görüşürüz.
Av. Güney Cuma CAN/ Siirt
guneycuma@hotmail.com